Waarom een banaan met een stuk ducttape 6 miljoen dollar waard is
Waarom een banaan met een stuk ducttape 6 miljoen dollar waard is
Kunstwerk 'Comedian' van Maurizio Cattelan geveild
'Dit zijn woorden die ik nooit gedacht had uit te spreken. Vijf miljoen voor een banaan." De absurditeit van wat er zich afgelopen week in Sotheby's New York afspeelde, leek niemand in de zaal te ontgaan - ook de veilingmeester niet, toen hij het finale bod afklopte. Eén van de drie edities van Comedian, een kunstwerk bestaande uit een banaan en een stuk ducttape, werd er voor het eerst geveild. Al weken was er gegniffel over de geschatte waarde, een komische 1 tot 1,5 miljoen dollar. Uiteindelijk ging het werk onder de hamer voor 5,2 miljoen dollar - 6,2 miljoen met veilingkosten - na een opbod tussen twee cryptomiljonairs. Ter info: de banaan in kwestie was eerder die dag gekocht voor 35 cent in een lokaal fruitstandje in de Upper East Side.
De nieuwe eigenaar is Justin Sun, een Chinese crypto-ondernemer die eerder al eens 28 miljoen dollar betaalde om als eerste passagier mee te vliegen met Blue Origins New Shepard (maar uiteindelijk niet opdaagde door, en dit is geen grap, "een dubbele boeking in zijn agenda"). Hij haalde het van een andere crypto-ondernemer die het werk wou kopen "om aan Elon Musk te schenken". In ruil voor zijn 6,2 miljoen dollar ontvangt Sun een banaan, een rol ducttape, een echtheidscertificaat en een set met specifieke instructies. Zo moet de plakband in een hoek van 35 graden aangebracht worden op een hoogte van 1,7 meter en dient de banaan elke zeven tot tien dagen vervangen te worden. Of wanneer hij te rot is.
Het was de pointe van een grap die al vijf jaar in de maak was. In 2019 was Comedian een sensatie op Art Basel Miami Beach, waar drie edities te koop stonden voor 120.000 dollar - achteraf bekeken een prikje. Drie dagen lang deed de 'duurste banaan ter wereld' van zich spreken, waarbij de onzin elke dag amusanter werd.
Op dag één stond het publiek in lange rijen om een selfie te nemen met de banaan. Op dag twee trok een performancekunstenaar de banaan van de muur en at hem op, waarmee hij een lange traditie verderzette van matige kunstenaars die conceptuele kunst tot hun meest basale proporties proberen terug te brengen. (Minstens zes mensen hebben al gepist in het urinoir van Duchamp.) Op dag drie werd de banaan - het opgegeten exemplaar was ondertussen vervangen door een nieuwe - uit veiligheidsoverwegingen verwijderd omdat "de mensenmassa oncontroleerbaar werd".
En ook buiten de traditionele kunstwereld werd Comedian een ding: op Instagram groeide het uit tot een meme, waarbij duizenden mensen random objecten aan de muur plakten met onderschrift "ik ben een kunstenaar lol".
Er valt dan ook niet naast te kijken: Comedian raakt een snaar bij het grote publiek zoals weinig hedendaagse kunstwerken dat doen. Wat zeker iets met de banaan in kwestie te maken heeft - een komkommer die met ducttape aan de muur geplakt is, het zou niet hetzelfde zijn. Maar Comedian lijkt vooral te krabben waar het jeukt. Het haakt in op het beeld dat het grote publiek van de hedendaagse kunstwereld heeft - en van wat mensen 'conceptuele kunst' noemen in het bijzonder: dat het één grote grap is. (Dat Comedian werd aangeklaagd voor plagiaat door een kunstenaar die een banaan én een appelsien aan een paneel had geducttapet, ontkrachtte dat beeld niet. Hoogst vermakelijk proces, wel.)
Helaas voor sommigen: de banaan van 6,2 miljoen is geen wereldvreemd werk van een ernstig fronsende kunstenaar in een zwarte coltrui. De sculptuur draait ook niet om de vraag 'of dit kunst is' - honderd jaar na Marcel Duchamp is dat geen discussie meer. En het is ook geen prank die de kunstwereld in zijn hemd probeert te zetten, zoals die keer dat Banksy een schilderij door de shredder haalde tijdens een veiling. Comedian is geen idiote grap.
Of beter: het is wél een idiote grap, maar er is meer aan dan dat.
Omdat u het zich afvraagt: jazeker, u mag zelf een banaan tegen de muur plakken en claimen dat u een miljoenenwerk in de living hebt hangen. De artiest in kwestie zou er wellicht zelfs mee kunnen lachen. Alleen zou het weinig steek houden - en gaat uw banaan geen 6,2 miljoen dollar waard zijn.
Comedian is namelijk niet los te zien van de man die het gemaakt heeft: Maurizio Cattelan, al drie decennia de hofnar van de internationale kunstwereld.
De 64-jarige Italiaan, die Warhol en Picasso tot zijn voorbeelden rekent, is een man met een bijzondere positie in de kunstscene. Cattelan is de zoon van een vrachtwagenchauffeur en een huishoudster, volgde geen kunstopleiding en is volledig autodidact. De meeste van zijn werken maakte hij per telefoon. Hij is al jaren op semi-pensioen. Maar vooral: hij wordt vertegenwoordigd door de grootste galerieën ter wereld en stond de voorbije dertig jaar in alle belangrijke musea, van het Tate Modern in Londen tot het Louvre in Parijs, die allemaal hebben moeten toekijken hoe ze door hem werden uitgelachen.
Cattelan maakte naam in de jaren negentig als een van de zogenaamde post-studio artists die hun ding deden in internationale groepstentoonstellingen en biënnales. Zijn handelsmerk: humor. Bij zijn deelname aan de Biënnale van Venetië in 1993 verhuurde hij zijn tentoonstellingsruimte aan een reclamebureau, die er een advertentie voor parfum plaatste. (In het begin van zijn carrière deed hij vaak alsof hij in paniek was geschoten en snel snel iets had in elkaar gestoken.)
Bij zijn eerste soloshow voor Emmanuel Perrotin in Parijs overtuigde hij de eigenaar, een van de meest prestigieuze galeristen ter wereld, om zes weken lang in een roze, pluchen penis met konijnenoortjes rond te huppelen. Toen hij in 1998 gevraagd werd om een werk te tonen in het MoMA in New York, liet hij een uitvergroot hoofd van Picasso in papier-maché maken en huurde hij een acteur in om er mee rond te lopen in het museum als een Disney-mascotte - vermoedelijk een knipoog naar hoe grote musea in realiteit toch vooral een toeristische attractie zijn.
Het is in die context dat we Comedian moeten zien. Het is geen toeval dat Cattelan zijn banaan tegen de muur van Art Basel Miami Beach plakte, niet de minst protserige onder de internationale kunstbeurzen. "Op kunstbeurzen zijn snelheid en business koning, dus ik dacht: áls ik dan toch op een kunstbeurs moet staan, kan ik bananen verkopen zoals anderen schilderijen", lichtte Cattelan al een en ander toe in 2021.
Niet onbelangrijk: zijn werken zijn grappig, maar het zijn daarom geen grappen. Cattelan is geen simpele prankster zoals Banksy, die de kunstwereld in zijn blootje probeert te zetten en vervolgens naar het piemeltje wijst, maar beseft dat hij ook deel uitmaakt van die zichzelf niet altijd even relativerende kunstwereld. Humor is vooral zijn manier om die in vraag te stellen.
Voor zijn tweede soloshow bij Emmanuel Perrotin kopieerde hij álle kunstwerken van de galerie in het pand ernaast en zette ze in een identieke opstelling, met identieke prijzen en een identieke persrelease. Wat heel erg grappig is, maar ook iets zegt over het belang van originaliteit en het economisch systeem achter de kunstwereld, om enkele van zijn dada's te noemen.
Dient u ook nog te weten, met het oog op Comedian: de man heeft een voorliefde voor suspensie. Als in: Cattelan hangt graag dingen op. Doorgaans vanuit het idee dat iets ophangen "het vanzelfsprekende ridicuul doet ogen en de gezwollenheid van eerdere kunst laat leeglopen", zoals The New York Times het verwoordde.
Twintig jaar voor de banaan plakte hij al eens zijn Milanese galerist Massimo De Carlo met ducttape aan de muur als een soort tableau-vivant. (Oorspronkelijk zou het werk drie uur blijven hangen, maar dat werd ingekort nadat De Carlo dreigde te stikken.) Ooit knoopte hij een opgezet paard aan het plafond en noemde het The Ballad of Trotsky, waarbij het dier, zo vaak een symbool van revolutie in de schilderkunst, met krachteloze, vermoeide ledematen naar beneden hing. Bij zijn officiële pensioen in 2011, een retrospectieve in Guggenheim New York, hing hij zelfs ál zijn werken met koorden aan de zoldering, als ware het karkassen die wachtten om versneden te worden.
We durven het bijna niet schrijven, maar: het is dus niet enkel de banaan.
Ook de ducttape doet ertoe.
Lang heeft dat pensioen van Cattelan niet geduurd, overigens: na vijf jaar was hij al terug met America, een volledig functionerend 18-karaats gouden toilet dat hij in de wc's van Guggenheim New York liet installeren en waar bezoekers, in aanwezigheid van een veiligheidsagent aan de deuren, hun behoefte konden doen. Wat meer dan 100.000 mensen ook deden.
America is een werk dat vaak in verband wordt gebracht met Comedian. In 2021 vertelde Cattelan dat Comedian "geen grap" was, maar "een oprecht commentaar en reflectie op waar we waarde aan hechten". Het is onduidelijk of hij dat meent. (En of hij dat zelf gezegd heeft: Cattelan durfde in het verleden al eens een imitator naar een interview sturen als hij geen zin had.) Maar er valt iets voor te zeggen. America was een toilet van 103 kilogram goud, goed voor 4 miljoen dollar aan goud, terwijl het werk zelf op 6 miljoen geschat werd. Comedian zou je het spiegelbeeld kunnen noemen: een banaan van 35 cent die 6,2 miljoen dollar waard blijkt te zijn.
Er is de voorbije jaren veel inkt gevloeid over wat Comedian eigenlijk betekent. De link met 's werelds beroemdste banaan, het exemplaar dat Andy Warhol in 1967 op de cover van de debuutplaat van The Velvet Underground & Nico zette, lijkt overduidelijk. Ook de connectie met de vanitasschilderijen uit de 17de eeuw, waarin fruit in stillevens symbool stond voor de vergankelijkheid der dingen, lijkt niet té vergezocht, waarbij Cattelans banaan week na week na week opnieuw wegrot.
Alleen: dat is niet wat Comedian interessant maakt. De fun bij Maurizio Cattelan zit bijna altijd in de verhalen die rond zijn werken ontstaan. Iets wat bij hem om een of andere reden ook altijd blijkt te gebeuren.
Bij America, bijvoorbeeld, waren de foto's van de honderden mensen die in de rij staan te wachten voor het wc-hokje een kunstwerk op zich. De kuisinstructies - elk kwartier moest het werk proper gemaakt worden met speciale vochtige doekjes - haalden de internationale pers. En finaal werd het werk in 2019 ook nog eens gestolen, een zaak waarin al tien mensen werden gearresteerd, maar tot op heden onopgehelderd bleef. (De gouden toiletpotroof blijft een van de bizarste heists uit de kunstgeschiedenis.)
Wat Comedian een mogelijk meesterwerk maakt, is dan ook de nonsens die het heeft voortgebracht - de vermakelijke plagiaatrechtszaak, de oncontroleerbare mensenmassa, de matige eetperformance - die op geheel eigen wijze iets vertellen over hype, over originaliteit, over waarde, over speculatie en over de absurditeit van de bedragen die neergeteld worden. Waarbij de absurde veiling van afgelopen week de grande finale was - of "de apex van het kunstwerk", zoals Cattelan het zelf noemde.
Justin Sun, de nieuwe eigenaar, kondigde aan dat hij zijn banaan bij ontvangst meteen zou opeten. Nog maar eens. "Dit is niet gewoon een kunstwerk, dit is een cultureel fenomeen dat de werelden van de kunst, memes en de crypto-gemeenschap samenbrengt", zei hij verder. Dat doet sterk vermoeden dat de nieuwe eigenaar het werk waar hij net 6,2 miljoen dollar voor neertelde niet helemaal lijkt te snappen.
De hedendaagse kunstenaar zit vast in een tragikomische realiteit waaraan niet te ontsnappen valt.
Weinig kunstwerken die dat zo elegant hebben onderstreept als een banaan met een stuk ducttape.
Reacties
Een reactie posten